Η Συστημική ψυχοθεραπεία αφορά την εφαρμογή της Θεωρίας των Συστημάτων στον χώρο της ψυχικής υγείας.
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, όπως διατυπώθηκε από τον βιολόγο Karl Ludwig von Bertalanffy τo 1968, ως σύστημα ορίζεται το σύνολο των στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Κάθε αλλαγή σε κάποιο μέρος του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα. Μια οικογένεια, μια εργασιακή ομάδα, μια σχολική τάξη, μια επιχείρηση, μια κοινωνία, αποτελούν ανθρώπινα συστήματα.
Σε κάθε σύστημα, όλα τα μέλη συνδέονται μεταξύ τους και η σύνδεση αυτή είναι κάτι περισσότερο και πολυπλοκότερο από το απλό άθροισμα των μερών που την απαρτίζουν. Τα μέλη αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται συνεχώς, έτσι ώστε η κατανόηση της συμπεριφοράς του ενός να είναι ανέφικτη και ανεπαρκής χωρίς την κατανόηση της συμπεριφοράς των άλλων. Η οικογένεια είναι το πρωταρχικό σύστημα, το σύστημα αναφοράς για κάθε άτομο.
Κατά τη συστημική οπτική, οποιοδήποτε σύμπτωμα/πρόβλημα φέρει ένα άτομο για θεραπεία θεωρείται ότι μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο μέσα στο σύστημα των σημαντικών του σχέσεών και εκφράζει τη δυσλειτουργία του συστήματος.
Μια από τις θεμελιώδεις αρχές του συστημικού τρόπου σκέψης είναι η προσέγγιση του ανθρώπου μέσα στο πλαίσιο, στο οποίο υπάρχει και με το οποίο αλληλεπιδρά. Η ιστορία ενός ανθρώπου προσεγγίζεται ως ένα βίωμα προσωπικό αλλά ταυτόχρονα συνδεδεμένο με ένα πλέγμα συνεχών κυκλικών αλληλεπιδράσεων με τα συστήματα, στα οποία ο άνθρωπος εντάσσεται και των οποίων αποτελεί συστατικό μέρος.
Το βίωμα, το ιδιαίτερο νόημά του και ο τρόπος που αυτό το νόημα μπορεί κάθε φορά να ζωντανεύει μέσα στην πραγματικότητα που ο καθένας κατασκευάζει, κατέχει σημαίνοντα ρόλο στη συστημική προσέγγιση. Μιλώντας κάποιος για την ιστορία του, άλλοτε μπορεί να βλέπει τις εμπειρίες του να επαναλαμβάνονται σε μια προσπάθεια να τις κατανοήσει κι άλλοτε πάλι, μπορεί κάτι καινούριο, κάτι διαφορετικό από το ήδη γνωστό και οικείο, μια νέα πληροφορία να αξιοποιηθεί και να αποτελέσει αφορμή μιας αλλαγής που συντελείται σταδιακά και που συνειδητοποιείται σιγά σιγά μέσα από την αφήγηση και το διάλογο, ώσπου η ιστορία του τελικά να αποκτήσει συνοχή και νέο νόημα.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τη διαδικασία της Ψυχοθεραπείας;
Για τον θεραπευόμενο
Παρότι η συστημική αρχικά εστίασε κυρίως στην οικογενειακή θεραπεία, πλέον μιλάμε και για ατομική οικογενειακή θεραπεία. Αυτό σημαίνει ότι προσεγγίζουμε ένα θέμα μέσα στο πιο πρωταρχικό πλαίσιο αλληλεπίδρασης του ανθρώπου, την οικογένεια και κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει με ή και χωρίς την φυσική παρουσία των υπόλοιπων μελών. Είναι μια προσέγγιση πολύ ολοκληρωμένη, εστιάζοντας τόσο στο άτομο με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και την προσωπική του ιστορία, όσο και στο πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί και δημιουργεί σχέσεις. Έτσι, ακόμα και μια φαινομενικά ακατανόητη συμπεριφορά, όταν ειδωθεί μέσα στο πλαίσιο στο οποίο εκδηλώνεται, μπορεί να οργανωθεί με τρόπο τέτοιο ώστε να γίνει πια εμφανής η «κρυφή» λογική της και ως εκ τούτου, κατανοητή και η σημασία της. Αξιοποιείται το παρόν αλλά και το παρελθόν, όπως αυτό έρχεται κάθε φορά να συνδεθεί με το εδώ και τώρα.
Για τον θεραπευτή
Ο θεραπευτής άλλοτε μπορεί να κρατά μια στάση εξωτερικού, άλλοτε να θεωρείται ως μέρος του συστήματος το οποίο παρατηρεί μέσα στη θεραπεία και άλλοτε να διατηρεί μια πιο ουδέτερη και διερευνητική στάση περιέργειας συγκατασκευάζοντας και συνδιαμορφώνοντας με το θεραπευόμενο νοήματα κι εναλλακτικές εκβάσεις στην ιστορία του μέσα από το διάλογο.
Για τη θεραπευτική σχέση
Θεραπευτής και θεραπευόμενος δεσμεύονται και συνεργάζονται μέσα σε μια ισότιμη σχέση. Ο θεραπευτής αναλαμβάνει την ευθύνη να ακούσει, να αποδεχτεί, να διερευνήσει, να κατανοήσει, να συγκατασκευάσει με το θεραπευόμενο, με άλλα λόγια να τον συνοδεύσει σ’αυτή την πορεία αναζήτησης και μέσα στα πιο δύσκολα κι ευάλωτα κομμάτια της ιστορίας του. Ο θεραπευόμενος αναλαμβάνει την ευθύνη να δεσμευτεί, να αφηγηθεί, να συγκατασκευάσει, να αμφιβάλλει για τις βεβαιότητές του, με άλλα λόγια να συμμετέχει ενεργά στην πορεία της θεραπείας του και της ζωής του. Η σχέση με το θεραπευτή μπορεί να αποτελέσει ένα ασφαλές περιβάλλον ώστε ο θεραπευόμενος να περιηγηθεί στην ιστορία του, την αλλοτινή και την τωρινή, να οργανώσει το κατακερματισμένο παρόν και παρελθόν του, να δημιουργήσει νοήματα προσωπικά μέσα από αυτές τις συνδέσεις, και να αναζητήσει στην ιστορία του εναλλακτικές εκβάσεις, με στόχο να φτιάξει γέφυρες που ανοίγουν νέες δυνατότητες για το παρόν και το μέλλον του.
